Alternatif Yatırım Enstrümanları İ.Emre PESER Sermaye Piyasası Danışmanı

Kaldıraçlı ürünler

Sevgili okurlar, uzun zamandır bu köşede alternatif yatırım araçlarını sizlere tanıtmaya çalışıyorum. Yatırımcılar son yıllarda düşen faiz oranlarına paralel daha fazla getir elde etmek için farklı seçenekleri değerlendirmek istiyor. Yatırım yaparken en önemli konu bilinçli hareket edebilmektir. Bu noktada sermaye piyasamızdaki son gelişmeler hakkında sizleri bilgilendirme görevimizi sürdürelim. Son yıllarda ülkemizde mevduat, hazine bonosu ve yatırım fonlarının getirisi yatırımcıları yeterince tatmin etmediği için bazı yatırımcılar kaldıraçlı ürünlere yatırım yapmaya başladılar. Ülkemizde resmi olarak kaldıraçlı ürünler, Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsası’nda 2005 yılından bu yana işlem görmektedir. Değeri başka bir finansal varlığın veya malın değerine doğrudan bağlı olan finansal araçlar türev araç olarak adlandırılmaktadır. Türev araçlar, dayanak varlığın sahipliğinin el değiştirmesine gerek olmaksızın, bu varlıkla ilgili hak ve yükümlülüklerin ticaretine imkan sağlar. Türev araçlar, riskten korunma, yatırım veya arbitraj amacıyla kullanılabilir. Vadeli işlem (futures) ve opsiyon (options) sözleşmeleri türev araçlar arasındadır. Bunun yanında, forward ve swap sözleşmeleri de türev araçlar grubuna dahildir. Bunun dışında spot işlemlerin yapıldığı kaldıraç oranının 1:500 seviyesine kadar çıktığı forex piyasası olarak adlandırılan bir borsaya bağımlı olmadan yapılan işlemlerde son yıllarda risk seven yatırımcılar tarafından talep görmektedir. Perakende borsa-dışı döviz piyasası ya da uluslararası tabiriyle “forex”; günde 24 saat işlem gerçekleştirilebilen dünyanın en büyük, hızla büyümeye devam eden ve en likit finansal piyasasıdır. Birçok alıcı ve satıcının karşılaştığı piyasada, tek bir işlem merkezi veya borsa söz konusu değildir. İşlemlerin büyük bir kısmı, elektronik işlem ağıyla gerçekleştirilir. Bankalar, sigorta şirketleri, büyük firmalar ve diğer büyük finansal kurumların hemen hemen tamamı döviz kurlarındaki dalgalanmalarla ilgili risklerini yönetebilmek için vadeli işlemler borsaları dışında forex piyasalarınıda kullanırlar. Bununla birlikte, son zamanlarda yurtiçinde de bazı firmalar bireysel yatırımcılara da forex kontratları önermeye başlamışlardır. Forex işlemlerine aracılık eden bu şirketlerin bir kısmı ulusal veya uluslararası denetleyici kurumların kontrolü altındayken, bir kısmı denetimden uzak olarak işlemlere taraf olabilmektedir. Herhangi bir forex şirketinde hesap açmadan önce, şirketin forex aktivitelerininin hangi kurum ya da kurumların denetimine tabi olduğunun mutlaka sorulması gerekir. Son yıllarda hızla büyüyen sektörü kontrol altına alabilmek için yeni yasallaşan Torba Yasaya konuyla ilgili bir madde ilave edilmiştir ve kaldıraçlı ürünler, sermaye piyasası aracı olarak genel bir tanım yapılmıştır. Önümüzdeki süreçte Sermaye Piyasası Kurulu konuyla ilgili detaylı bir tebliğ yayınlayacaktır. Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsası AŞ - VOBAŞ, Sermaye Piyasası Kurulu’nun 17/8/2001 tarihli ve 9/1101 sayılı Kararına dayanan, Devlet Bakanlığı’nın 3/9/2001 tarihli ve 2381 sayılı yazısı üzerine, 2499 Sayılı Sermaye Piyasası Kanununun 40’ıncı maddesine göre, 19/10/2001 tarih, 24558 Sayılı Resmi Gazete’de yayınlanan 2001/3025 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile kurulan ülkemizdeki ilk özel borsa kuruluşudur. Borsamız, 4.7.2002 tarihinde Ticaret Siciline tescil edilmiş olup, bu tescil 09/07/2002 tarihli Ticaret Sicili Gazetesinde yayımlanmıştır. Bir milyon üyesi, 350’nin üzerinde oda ve borsanın bağlı olduğu yapısıyla iş dünyasının en büyük temsilcisi Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği, Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsası’nın kuruluşuna öncülük etmiş olan yüzyılı aşan bilgi ve tecrübesi ile İzmir Ticaret Borsası, İstanbul Menkul Kıymetler Borsası, finans kurumları arasında seçkin yere sahip bulunan İş Yatırım Menkul Değerler A.Ş, Yapı ve Kredi Bankası A.Ş., Vakıf Yatırım Menkul Değerler A.Ş., Türkiye Garanti Bankası A.Ş, Akbank T.A.Ş, Türkiye Sınai ve Kalkınma Bankası A.Ş, takas işlemlerinde uzmanlaşmış olan İMKB Takasbank A.Ş ve Türkiye Sermaye Piyasası Aracı Kuruluşlar Birliği ortaklarımız arasında yer almaktadır. Vadeli işlem ve opsiyon borsaları liberal ekonomik sistemlerin vazgeçilmez kurumlardan biridir. 2007 yılı rakamlarına göre dünya genelinde vadeli işlem borsalarının işlem hacmi 2,2 katrilyon doların üzerinde olup, işlem gören sözleşme adedi 15 milyar civarındadır. Serbest pazar ekonomisine sahip ülkelerde fiyatlar piyasada gerçekleşen arz ve talebe göre oluşmaktadır. Türkiye'de yapılan önemli özelleştirmelerle beraber hükümetler serbest pazar ekonomisinin koşullarını sağlamaya yönelik politikalar uygulamaktadır. Bu olgunun paralelinde ülkeler arasında sermayenin serbest dolaşımı teşvik edilmekte ve bu alandaki kısıtlamalar uygulamaya konulan yeni düzenlemelerle kaldırılmaktadır. Serbest pazar ekonomisi bağlamında oluşan bu gelişmeler sonucunda Türkiye'de faaliyet gösteren tüm firmalar global ekonomik dalgalanmalara karşı daha hassas hale gelmektedir. Bu nedenle risk yönetimi araçlarına duyulacak ihtiyaç son derece belirgin olup, Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsası bu riskleri yönetmek isteyenlere önemli fırsatlar ve enstrümanlar sunmaktadır. Yaşadığımız dünyada bir çok mal veya hizmetin fiyatının serbest piyasa koşullarında arz ve talebe göre belirlendiğini ve fiyatların sürekli bir değişkenlik gösterdiğini biliyoruz. Sahip olduğumuz mal veya hizmetleri piyasa koşullarında oluşan fiyatlardan alıp satabiliyoruz. Peki şu anda henüz sahip olmadığımız, örneğin üç ay sonra sahip olacağımız bir mal veya hizmeti hangi fiyattan satacağız? Ya da bir malı gelecek bir tarihte, örneğin üç ay sonra hangi fiyattan satın alacağız? Bu sorulara yanıt bulunması ve gelecekteki fiyat belirsizliğinden kaynaklanan risklerin ortadan kaldırılması amacıyla vadeli işlem sözleşmeleri alınıp satılmaya başlanmış, yapılan vadeli sözleşmelerde taraflara garanti sağlanması amacıyla da bu sözleşmeler organize borsa çatısı altında toplanmıştır. Sözleşmelerin standart hale getirilmesi ile spekülatörler de bu sözleşmeler üzerinden işlem yapmaya başlamışlardır. Böylelikle fiyat riskine karşı korunma çabası içerisinde olan üreticiler ve tüccarlar bir çözüme kavuşurken, yatırımcılar ve spekülatörler de cazip bir yatırım aracına sahip olmuşlar, finansal alanda faaliyet gösteren aracı kurumlar ve bankalar müşterilerine yeni alternatif ürünler sunabilir hale gelmişlerdir. Söz konusu risk yönetim ihtiyacını daha etkin bir şekilde karşılamak amacıyla Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsası gerek borsanın tasarımı gerekse yeni ürünlerin geliştirilmesi konusundaki çalışmalarını sürdürmektedir. VOBAfi’da dört ayr› piyasa mevcuttur: 1-Hisse Senedi 2-Döviz 3-Faiz 4-Emtia+ Hisse senedi piyasasında; hisse senedi endekslerine ve hisse senetlerine dayalı, Döviz piyasasında; yabancı paralara dayalı, Faiz piyasasında; hazine bonosu, devlet tahvili veya diğer kısa veya uzun vadeli faiz oranlarına dayalı, Emtia+ piyasasında ise sayılanların dışında kalan emtia ve diğer dayanak varlıklara dayalı vadeli işlem sözleşmelerinde işlem yapılabilir. VOB’da en fazla işlem hacmi, Endeks30 sözleşmesinde gerçekleşmektedir daha sonra döviz sözleşmeleri gelmektedir. Son dönemde opsiyon sözleşmeleri üzerine çalışmalar yapılmakla beraber bu sözleşmelerin akıbeti İMKB ve VOBAŞ yönetimlerinin uzlaşma konusunda uzak durmaları nedeniyle SPK’nın atıcağı adımla belirlenecek gibi gözükmektedir. Finasal piyasaların çeşitlendirilmesi ve derinleşmesi için yatırımcılara bu imkanı en kısa sürede sunmak gereğine inanmaktayız. Bu gelişmelere paralel yurtiçinde servis kalitesinin artacağını düşündüğümüz gelişmeler yaşanıyor. Bireysel yatırımcının finansal ürünlere daha rahat ulaşabilmesi adına işlem platformları çeşitleniyor. Duyduğumuza göre işlem platformu sağlayan MetaQuotes, CQG gibi birçok yabancı firma Türk pazarına girmiş durumdadır.