| STEVE H. HANKE | Steve H. HANKE |
| Johns Hopkins Üniversitesi Uygulamalı Ekonomi Profesörü & Forbes Dergisi Köşe Yazarı |
|
Piyasanın Temel İlkeleri Kendini Göstermeye Başlıyor |
Bize ne olup bittiğini söyleyen güvenilir bir ölçümü Federal Rezerv Bankasının Chicago Ulusal Aktivite Endeksinde bulabiliriz. Bu gösterge elli beş aylık göstergenin ağırlıklı bir ortalamasından oluşmaktadır. Bu göstergede sıfır değeri ekonominin uzun dönemli eğilimlere uygun şekilde büyüdüğünü gösterir. Pozitif ve negatif değerler de bu eğilimin üzerinde ve altında büyümeye işaret eder. İlişikteki tabloda gösterildiği gibi, ABD tam olarak büyüme resesyonu durumundadır.
Çoğu insan Washington’un daha önce benzeri görülmemiş Keynesçi mali teşvik paketinin bir canlanmaya yol açacağını düşündü. Ben öyle düşünmedim. Tam tersine, karşı karşıya kaldığımız büyüklükte mali açıkların bir güven bunalımına yol açacağını ve ekonominin hızla yeniden iyileşmesinin önünde engel oluşturacağını savundum.
Keynes’çiler tarafından önerilen standart ilacın herkesin doğru bildiği bir safsatadan daha fazla bir şey olmadığı ortaya çıkıyor. Bu, devletin mali yapısal dengesinden değişiklikler ile ekonominin çıktı açığı, yani GSMH’nın güncel ve eğilim seviyesi arasındaki fark karşılaştırılarak görülebilir.
İlişikteki tabloda, ilk sütunda mali yapısal denge görülmektedir. Bu denge negatif (pozitif) olduğunda, bir mali açık (fazla) oluşur. Tablodaki ikinci sütun çıktı açığıdır. Açık pozitif (negatif) olduğunda, fiili çıktı ekonominin potansiyelinin üstünde (altında) olur. Üçüncü ve dördüncü sütunlarda sırasıyla mali yapısal dengedeki ve çıktı açığındaki değişimler gösterilmektedir. Mali dengedeki negatif (pozitif) bir değişiklik bir mali teşvik (konsolidasyon) ve çıktı açığındaki pozitif (negatif) bir değişiklik bir ekonomik genişleme (daralma) anlamına gelir.
Mali politika yanlıları (Keynesçiler) haklı olsaydı, bütçe dengesinde değişimler (tablonun üçüncü sütunu) ve çıktı artış oranı (tablonun dördüncü sütunu) arasında tersine bir ilişki gözlerdik. 2001’den 2016’ya kadar, Uluslararası Para Fonunun gösterdiği gibi, ABD ekonomisi Keynesçilerin iddia ettiği ve savunduğu gibi davranmadı. Gerçekten de, ekonominin mali politikalara anti-Keynesçi bir biçimde tepki verdiği yılların sayısı, Kenyesçi dogmaya uygun davrandığı yılların iki katıdır. (Bkz. tablo)
Maliye politikası yanlılarının kabul edemedikleri şey, paranın önemli olduğudur. Pekiyi, eğer para önemliyse, ABD ekonomisi neden canlanmadı? Her şey bir yana, Federal Rezerv tarafından oluşturulan yüksek güçlü para (para tabanı) Lehman çöküşünden sonra patladı. Cevap ilişikteki geniş para çözümleri tablosunda gösterilmektedir. ABD için, geniş para arz oranı taş gibi dibe çöktü ve yakın zamana kadar daralıyordu. Bu tablo, İngiltere ve Avro bölgesi için de benzerdir. Geniş para politikası iyi giderse, ekonomi de iyi gider.
Geniş para artış hızı neden düştü? Lehman’dan sonra, boş konuşanlar söz birliği etmiş gibi bankacıları suçluyorlar. Suçlayıcı parmaklarını gerçek suçlulara –dünyanın merkez bankalarına- yöneltmek yerine, ticari bankalara (ki bazıları biraz dersi gerçekten hak ediyorlar) yükleniyorlar. Neyse! Suçlayanlardan biri de İngiltere’nin eski Başbakanı Gordon Brown oldu. Krizin Ötesinde adlı kitabının önsözünde, “Sermaye yapınızı ŞİMDİ yeniden düzenleyin” sözcüklerinin altını iki kez çizdiği anı gururla anıyor, “Görme yeteneğimi zayıflatan bir çocukluk spor kazasından sonra kullanmaya alıştığım siyah keçeli kalemle bir kağıt parçasına yazdım. Altını iki kez çizdim.”
Brown, bankalar için yüksek sermaye-varlık oranlarını savunan Basel III savunucusu merkez bankacılar gibi benzer düşüncede destekçileri olduğu görülüyor. Basel III (ve Basel III, artı) sonrasında verdikleri kredileri azalttılar ve nakit ve devlet tahvili pozisyonlarını ciddi oranda arttırdılar (bu “risksiz” varlıkların ikisi de Basel III ve ilgili sermaye kurallarının kapsamı içinde değildir). ABD için hazırlanan çubuk grafikte bu hikaye gösterilmekte ve Lehman’dan sonraki panikten bu yana geniş para artışının neden olmadığı veya zayıf olduğu açıklanmaktadır.
Geçen hafta Avrupa piyasalarında görülen kargaşa üzerinde bir an düşünürsek, paranın neden önemli olduğunu anlarız (ekteki tabloya bakın). Birdenbire, olması gerektiği gibi, İtalya radara yakalandı. İtalya’nın geniş para (M3) artış hızı düşüyordu ve tehlikeli olacak kadar düşük seviyelerdeydi ve birden bire daralmaya başladı. Ekonomide fazla gecikmeden onu takip etmek zorundaydı. İtalya (ve Avrupa’nın PIIGS ülkelerinin hepsinde) daha yavaş büyüme bu can sıkıcı borç yüklerini idare etmek yerine tamamen halletmelerini sağlayacak.
Aynı şey politika piyasaları için de söylenebilir. Finansal piyasalardaki zayıflıkla birlikte, Bakan Obama’nın oy oranında da bir düşüş izledik; şu anda en düşük seviyesinde, % 39 civarında seyrediyor. Başkanın durumu zayıf ve öyle kalacak. Bunu 2010 başından, Başkan için bir Sefalet Endeksi tahmini yaptığımdan beri biliyoruz.
Sefalet Endeksi (ilişikteki tabloya bakın) başkanın görev süresi boyunca ortalama enflasyon değeri ile önceki başkanın görevinin son yılındaki enflasyon değeri ararındaki fark; başkanın görev süresi boyunca ortalama işsizlik oranı ile önceki başkanın görev süresinin son ayındaki işsizlik oranı arasındaki fark; başkanın görev süresi boyunca 30 yıl vadeli devlet tahvilindeki değişiklik ve uzun dönem, GSMH değişim eğilimi ve başkanın göre süresi boyunca gerçek büyüme oranı arasındaki fark toplanarak elde edilir.
Başkan Obama’nın içinde bulunduğumuz başkanlık döneminin sonundaki Sefalet Endeksinin muhtemelen ne olacağını tahmin ettim. Bu çok kötü sonuç beklenir bir şeydi ve Başkan Obama’nın kendi politika hatalarının ve yönetim başarısızlıklarının sonucudur. Gündemi Reagan Devrimini alt etmek için tasarlanmış bir başkan için, Sefalet Endeksi refahı üretenin büyük hükümetler değil, serbest piyasa olduğunu gösteren uyarıcı bir etkide bulunmalıdır.
Bir yatırımcı ne yapmalı? ABD’de genel kabul gören bilgelik yatırımcıları yıkıma götürdü. Bu bilgelik onların uzun vadede borsanın daha yüksek gelir getireceğine, çeşitlendirilmiş bir hisse portföyünün onları kayba karşı koruyacağına ve hisseleri uzun süre elinizde tutarsanız hisse sahibi olmanın riskinin az olduğuna inandırdı.
Evet, bu genel kabule göre bilgelik yanlıştır. ABD’de hisse senetlerinin diğer varlık türlerine göre daha düşük gelir getirdiği süre daha az olmasına rağmen, yaşattığı kayıplar büyük olabilmektedir. Emekliliği yaklaşanlar için bu durum yıkıcı olmakta ve ömürlerinin kalan bölümünde kayıplarını telafi edecek zaman bulamamaktadırlar.
Çoğu zaman belirli derecelerde çeşitlendirme yararlıdır. Ama bütün hisselerin aynı anda birden düştüğü durumlar vardır ve bu tür durumlarda, yumurtalarınızı ayrı sepetlere koymanız sizi kurtarmaz.
Bu klasik bilgeliği savunan bilgeler, genç insanlara, kırık bir plak gibi, uzun süre bekleyebiliyorlarsa hisse almalarını, piyasadaki dalgalanmalardan endişelenmemeleri gerektiğini söylemeye devam ediyorlar. Bu makul bir teori gibi görünmekle birlikte, genç bile olsanız yanlıştır. Bu sözde uzmanlar hisseler düştüğünde yetersizliklerinin muhtemel ciddi sonuçlarının hesabını veremezler.
