| STEVE H. HANKE | Steve H. HANKE |
| Johns Hopkins Üniversitesi Uygulamalı Ekonomi Profesörü & Forbes Dergisi Köşe Yazarı |
|
Baltık Ülkeleri, Bulgaristan ve Yunanistan |
Kriz yeni seçilen (Ekim 2009) Panhelenik Sosyalist Parti Hareketi (PASOK) hükümetini ve Başbakan George Papandreu’yu zor bir duruma soktu. Aynı zamanda Sosyalist Enternasyonal`in de başkanlığını yürüten ve babası ve büyükbabası da Yunanistan başbakanlığı yapmış olan Başbakan George Papandreu deneyimli bir politikacıdır ve ılımlı olarak bilinir. Ancak bu kriz onun bile sabrını zorluyor.
Geçtiğimiz hafta Brüksel’de yapılan Avrupa Birliği liderleri zirvesinde, Başbakan Papandreu AB başbakanlarına “abartılı bir çöküş psikolojisi” yarattıkları iddia ederek sert bir eleştiri yöneltti. Sözlerinin devamında Yunanistan’ın Euro bölgesinin spekülatörlerin insafına teslim edilen ilk test vakası; “Avrupa ve piyasalar arasındaki savaşta bir laboratuar hayvanı” haline geldiğini iddia etti.
Başbakan, Yunan Hükümetine danışmanlık yapan Nobel ödülü sahibi Joseph Stiglitz`in tavsiyesini dikkate almış gibi görünüyor. Prof.Stiglitz, Yunanistan’ın kamu finansmanı söz konusu olduğunda gözlerini kapıyor. Ona göre, Yunanistan’ın sorunlarının sorumlusu spekülatörler. Ama veriler tersini söylüyor. Yunanistan kamu borcu GSMH’nın yüzdesi olarak Avrupa’nın en yüksek değeri olan % 124,5 ve 2010 yılı tahmini mali açığı % 11.3 ile İrlanda’nın % 12.4’lik açığını takip ediyor. Ekteki tabloda Yunanistan`ın mali durumunun Avrupa bölgesindeki diğer ülkelerin ortalama borç ve açık düzeylerinin ötesine nasıl geçtiği görülmektedir.
Ama hikaye bu korkunç mali değerlerle sınırlı kalmıyor ve Yunanistan’ın bir dizi mali veri sahtekarlığı yaptığı ortaya çıkıyor. Ocak 2010`da, Avrupa Komisyonu "Yunan Hükümetinin Açık ve Borç İstatistikleri" başlıklı bir rapor yayınladı. Bu raporda uzun bir ihlaller listesi var. Bunlar yetmezmiş gibi, geçtiğimiz günlerde Yunanistan`ın Goldman Sachs`ın yardımıyla sonra ödemek üzere hemen nakit almasını sağlayan düzenlemeler yaptığı ortaya çıktı,Bu, nakit girişlerinin şimdi kaydedildiği, gelecekteki yükümlülüklerin ise(nakit çıkışlarının) bir mali sis bulutu içinde gözden kaçırıldığı bir hokkabazlığı mümkün kılmıştı.
Yunanistan, istatistiksel hilelerinin yanı sıra, bir dizi yapısal sorun nedeniyle de sıkıntı çekmektedir. Alpha Bank baş ekonomisti Michael Massourakis’in bir Financial Times makalesinde (12/2/10) tespit ettiği gibi, Yunanistan gelişmiş dünyadaki en son `Sovyet tipi’ ekonomidir. Dünya Bankası’nın İş Yapma 2010 raporu da bu sonucu desteklemektedir. Ekteki tablonun da gösterdiği gibi, Yunanistan AB’nin en az konuksever iş ortamıdır ve izlenen 183 ülke içinde 109. sırada yer almaktadır.
Bu Yunanistan’ın yaşadığı ilk mali sıkıntı değildir. Yunanistan, 1832’de bağımsız bir devlet olarak tanınmasında sonra 19, yüzyılın kalan döneminin büyük çoğunluğunda alacaklılarının baskısı altında yaşadı. Bu şablon 1832’de bir mali temerrüt ile başladı. Bunun sonucunda, Yunan maliyesi Fransızlar’ın yönetimine geçti. Yüzyıl sona ererken, 1987’de Türkler karşısında yaşadıkları mağlubiyetten sonra, Yunan maliyesi bir Denetim Komisyonu’na emanet edildi. 20. yüzyıl boyunca Drahmi en kötü para birimlerinden biri oldu. Drahmi dünyanın en yüksek altıncı hiperenflasyonunu yaşadı. Ekim 1944’de, Yunanistan’ın aylık enflasyon oranı % 13.800’e ulaşmıştı.
Yunanistan’ın şimdiki krizi nasıl sona erecek? Hali hazırda, “Bay Piyasa” AB’nin Yunanistan’ı kurtaracağını, krizin "lokal” tutulacağını ve çok taraflı zararın sınırlanacağını düşünmektedir. Ama bu senaryo aşırı iyimser olabilir. Yunan bankalarındaki Avro mevduatlar uçar ve Yunanistan dışındaki bankalara giderse, işler çok daha zor hale gelebilir. Gerçekten de, bankaların işlettiği sermayenin uçma senaryosu Avro bölgesini bir panik bölgesine dönüşmesi anlamına gelecektir,
Bu Yunanistan hikayesi, kriz kahinlerinin sıralamasında en başta yer almıyordu. Tam tersine, krizin Baltık ülkelerinde veya Bulgaristan’da patlak vereceğini ve tüm Avrupa’yı sarsacağını söylüyorlardı. Bu yılın Ocak ayında, Nobel ödülü sahibi Paul Krugman bir Nobel konuşması yaptı. Ona göre, “özellikle Baltık ülkelerinin Arjantin’in izinden gitmeleri yüksek ihtimaldi”. Ardından Arjantin’in para kurulunu suçladı. Bu iddianın sorunu Arjantin’de para kurulu diye bir şeyin olmamasıdır*. Ne önemi var? Prof. Krugman’ın Baltık ülkeleri (ve Bulgaristan) ile Arjantin’i birbirine bağlamasını sağlayan şey, bu yanlış iddiaydı. Baltık ülkeleri Estonya ve Litvanya (Bulgaristan’ın da yaptığı gibi) resmi para kurulu benzeri sitemler uygularken, Letonya gayri resmi olarak ve genel hatlarıyla para kurulu tipi kurallara uymaktadır. Bu ülkelerin para birimleri, Avro karşısında sabit bir kurla tamamen konvertibldir. Bu sistemlerde, bir ülkenin para birimi tabanındaki değişiklikler yaklaşık olarak döviz rezervlerindeki değişikliklerle paralel gider. Bunun sonucunda, ülkeye doğru (ülkeden dışarı) para akışı olduğunda, para tabanı artar (azalır). Ekteki tablolarda Baltık ülkeleri ve Bulgaristan için bu ilişkiler gösterilmektedir.
Baltık ülkeleri ve Bulgaristan bu mali kriz sırasında büyük darbeler almış olmakla birlikte, para kurulu benzeri sistemleri korumuşlar ve maliyelerini ayakta tutmuşlardır. Bunun sonucu olarak da çökmediler ve iyileşme yolundalar (ilk tabloya bakın). Hepsinin kredi derecelendirme görünümleri de, yeni yıla girildikten bu yana yükseldi.
Prof. Krugman ve Prof. Stiglitz’in otoriteleri güçlüdür, ama iddiaları ve kanıtları zayıf kalmaktadır.
* Steve Hanke. “Why Argentina did not have a currency board.” [Arjantin’in neden para kurulu yok.] Central Banking Vol. 18, No. 3, fiubat 2008.
