Alternatif Yatırım Enstrümanları İ.Emre PESER Sermaye Piyasası Danışmanı

Döviz risk yönetimi

Dünyada uzun yıllardır uygulanan ama ülkemizde yeni yeni uygulanmaya başlayan döviz riskinin yönetimi konusuna kısaca değinmek ve döviz riskinin yönetimi esnasında kullanılan araçları sizlere kısaca tanıtmak istiyorum. Bu yazımızda, öncelikle herhangi bir firmanın maruz kalabileceği döviz riski ile baş etmekte yani “hedging” yapmakta kullanılabilecek olan temel araçlardan bahsediyor olacağım. Ardından ise son günlerde gündeme gelen “Forex” piyasasının döviz riskinin yönetilmesinde nasıl kullanılabileceğine kısaca değiniyor olacağım. Finansal risk yönetimi açısından kullanılan dört temel araçtan söz edilebilir: • Vadeli İşlemler (Forwards) • Vadeli Kontratlar (Futures) • Opsiyon Antlaşmaları • Swapler Vadeli işlemler (Forwards)/b> Genel anlamında bir vadeli işlem, belli bir fiyattan ve gelecekteki belirli bir tarihte taraflardan birinin bir mal ya da ürünü alması, diğerinin de bu mal ya da satması esasına dayalı bir antlaşmadır. Sözleşmenin tarafları hedge yapan kurum veya kimseler, spekülatörler, arbitrajcılar olabilirken, antlaşmalar genelde döviz kuru veya faiz oranları üzerinden olmaktadır. Vadeli döviz işlemleri Bir banka ile müşteri arasındaki (bu müşteri diğer bir banka da olabilir) vadeli döviz işlemi, belirli bir miktar dövizi, sözleşmenin imzalandığı tarihte belirlenen döviz kur paritesi üzerinden ileride belirlenmiş bir tarihte bozdurma anlaşmasıdır. Örneğin, bir Türk firmasının bir İngiliz firmasından tekstil aldığını ve 1 milyon poundluk ödemeyi 90 gün sonra yapacağı ve bugünkü döviz kuruna göre 1 poundun 1.90YTL olduğunu varsayalım. 90 günlük zaman zarfında İngiliz poundunun Türk lirası karşısında değer kazanacağı endişesi ithalatçı firmayı bir takım stratejiler uygulamaya yöneltecektir. Bu belirsizlik firmayı döviz kur riskini hedge edebilmek için bir banka ile vadeli döviz sözleşmesi yapmaya yöneltebilir. Banka ile yapılan sözleşme çerçevesinde 90 gün sonra 1.92YTL’ye karşılık 1 pound almayı kabul eden ithalatçı firma 90 gün sonra döviz kurunun ne olabileceği konusundaki endişelerinde sıyrılmış olacaktır. 90 gün sonra 1,920,000YTL’yi bankaya götürüp karşılığında 1 milyon pound alan firma böylelikle riskten kaçınmış olacaktır. 90 gün sonraki döviz kurunun 1.92YTL/£’dan fazla olması durumunda karlı bir antlaşma, düşük olması durumunda ise zarar ettiği bir anlaşma yapmış olacaktır. Fakat bu noktada firmanın kar veya zarar etmesinden ziyade mevcut durumdaki belirsizliğin engellenmesi esastır ki bu hedging mantığının temelidir. Vadeli kontratlar (Futures) Vadeli kontratlar tarafların gelecekte belirli bir tarihte belirli bir miktar şeyi, teslim etme esasına dayanır. Sözleşmenin satıcısı belirli miktar şeyi belirli bir gün ödemeyi, alıcı tarafta bu şeyi almayı taahhüt eder. Gerçek uygulamada son teslimat pek gerçekleşmez. Piyasanın likitidesine göre sözleşmeler sözleşme sonu bitmeden iptal edilirler. Bir çok vadeli kontrat içinden en sık kullanılan ve piyasası gelişmiş olan döviz ve faiz vadeli kontratları üzerinde biraz daha detaylı durmak istiyorum. Döviz vadeli kontratları Bir döviz vadeli kontratı, kur sözleşmesi olup belli bir miktar dövizi sabit bir zaman, yer ve fiyattan gelecek bir tarihteki teslimatı şeklinde gerçekleşir. • Döviz vadeli kontratları diğer vadeli kontratlarda olduğu gibi bazı sözleşmesel kıstasları olan antlaşmalardır ve üzerinde işlem yapılan döviz kurlarına göre belirlenmiş bazı kurallara sahiptirler. Opsiyon sözleşmeleri Buraya kadar anlatılan vadeli sözleşmeler ve future sözleşmeleri işletimsel profilleri açısından benzerlik gösteriyordu. İki araçta da bugünden gelecekteki bir zamandaki bir değerin sabitlenmesi esası vardı. Opsiyonlar diğer araçlardan farklı bir yaklaşımda risk yönetimine hizmet ederler. Finansal çevrelerinin odaklandığı bir araç olan opsiyonlar, birçok özelliğe sahiptirler. Temelde, opsiyonlar sermaye, faiz oranı, döviz ve mallar için hem nakit hem de future piyasaları için geniş esneklilik ve karmaşık finansal pozisyonların oluşturulabilmesini sağlar. • Bir döviz opsiyonu, opsiyon alıcısına belirlenen süre sonuna kadar (gerçekleştirilme günü) belli bir miktar dövizi belli bir kurdan alma veya satma hakkını (zorunluluğunu değil) veren bir sözleşmedir. Bir opsiyon sözleşmesi almak bir konsere bilet almaya benzetilebilir. Satın alan kişinin bilet için ödediği paradan başka bir riski yoktur. Benzer şekilde bir opsiyon alıcısının da opsiyon almak için ödediği paradan ziyade bir kaybı yoktur. Eğer bileti alan kişi konsere gitmekten vazgeçerse, bu konsere gitmek isteyen bir kişiye biletini satabilir, aynı opsiyonlarda olduğu gibi. Opsiyonlar birçok alanda kullanılmasına rağmen yine de tereddüt edilen noktalar mevcuttur. Bu noktaların başında ödenen primler gelmektedir. Birçok firma bu primlerden dolayı opsiyon kullanımına sıcak bakmamaktadır. Her ne kadar çok fazla bir ödeme gerektirmese de vadeli sözleşmelerin sunduğu cepten hiçbir para çıkmaması felsefesi opsiyon kullanımının istenilen düzeye çıkmasına engel olmaktadır. Çağdaş finansal akımlar içinde sıfır primli opsiyon kullanımı için dizaynlar yapılmış ve uygulamalar başlamıştır. Yeni geliştirilen bu ürün sayesinde fiyatlandırmalar vadeli oranlara bağlanmış, ilk başta ödenen prim tamamen sıfırlanmış böylece hedge yapan kişiye beklentileri doğrultusunda avantajlı konumlar alma fırsatı yaratılmış olmaktadır. Swaplar Vadeli sözleşmelere, vadeli kontratlara ve opsiyonlara ilaveten çokuluslu firmalar risk yönetiminde bir başka araca daha başvurmaktadırlar. Swaplar bir tarafın sahip olduğu ödemeleri diğer bir tarafın sahip olduğu ödemelerle değiştirme işlemidir. Kurumsal finansal yöneticiler swapları karmaşık ve yaratıcı finans kaynakları olarak düzenleyerek borç alma maliyetlerini ve faiz riskiyle döviz riski karşısındaki kontrollerini arttırmada kullanmaktadırlar. Deregülasyonun, ulusal sermaye piyasalarının entegrasyonunun ve faiz oranları ve döviz kuru değişkenliklerinin artmasının bir sonucu olarak yeni swap piyasaları büyüyerek artmaktadır. Swap işlemleri sonucunda bir firma veya finansal kurum bir piyasada algıladığı riski diğer bir piyasada borçlanarak dengeleyebilir. Bu nedenle de risk yönetim araçları arasında önemli bir yer tutmaktadır. Temel olarak iki çeşit swap vardır: faiz swapları ve döviz swapları. Döviz swapları Swap sözleşmeleri dövizler üzerinden de yapılabilir. Bu tür swaplar döviz swapları olarak bilinirler ve hem faiz hem de döviz riskinin yönetiminde kullanılmaktadırlar. Döviz swapları bir para birimindeki ödemelerin diğer para birimindeki ödemelerle takas edilmesidir. Birçok finansal kuruluş işlerinin önemli bir bölümünü bu swapların düzenlenmesine ayırırlar. Teknik olarak, döviz swapları bir para biriminden belirlenmiş borçların diğer bir para birimi tarafından belirlenmiş borçların ana miktarının takas edilmesi işlemidir. Firmalar ilerideki nakit akış zorunluluklarını swap ederek borçlarını bir para biriminden diğer istenilen bir para birimine çevirebilmektedirler. FOREX-foreign exchange Forex piyasası birçoğumuz için oldukça yeni olmakla beraber uzun yıllardır ülekimizde kullanılmaktadır. Aslında bankaların kendi aralarında yaptıkları işlemlerin artık perakende piyasa olarak da tanımlanan bireysel piyasaya sunulması ile bütün dünyada hızla yayılmaya başlamıştır. Bu akım son yıllarda ülkemizde de görülmeye başlamış ve her geçen gün hızla yayılmaktadır. “Forex” piyasası genellikle spekülatif işlemlerle anılsa dahi esas kullanım alanı diğer araçlarda olduğu gibi riskten kaçınma olarak rahatlıkla tanımlanabilir. Diğer araçlardan en önemli farklılıklarından birisi kaldıraç oranının çok yüksek olması, bir başka deyişle düşük bir miktar ile büyük pozisyon alma imkanı tanımasıdır. Normalde spot piyasada açılan pozisyonlar en fazla iki iş günü içinde kapatılmakla beraber, forex broker’leri sizin adınıza pozisyonları sürekli yenilemekte ve böylece uzun sü