CAN GÜRLESEL - SOSYAL GÜVENLİK SİSTEMİ REFORMU

Türkiye ekonomisinin önemli sorunlarından biri kamu kesim açıklarıdır. 1991 yılından bu yana kamu kesimi açıkları ve kamu kesimi borçlarının gereğinin GSMH içindeki payı artmaktadır. Bu borçlanma gereği 1998 yılında GSMH' nin % 9' una ulaşacaktır. Kamu kesimi açıklarının önemli bir bölümü bütçe açıklarından kaynaklanmaktadır. Bütçe açıkları yanısıra, Sosyal Güvenlik Sistemi açıkları da önemli bir sorun olmaya devam etmektedir.
Sosyal Güvenlik Sistemi açıkları 1998 yıl sonu itibariyle 5,5 milyar dolara ulaşmış olacaktır.

Sadece Türkiye' de değil, Avrupa Birliği başta olmak üzere çok sayıda ülkede son on yılın en önemli ekonomik sorunlarından birini Sosyal Güvenlik Sistemleri oluşturmaktadır. Ancak özellikle Avrupa Birliği' nde sosyal güvenlik sistemlerinde sorun, nüfusun yaşlanması ve işgücü sayısının aynı kalması nedeniyle aktif sigortalı başına emekli oranının yükselmesinden kaynaklanmaktadır. Türkiye' de son on yıldır tam tersi bir süre yaşanmakta, yani çalışan nüfus oranı hem yaş ortalaması olarak gençleşmekte hem de işgücü olarak artmaktadır. Türkiye' de buna rağmen sosyal güvenlik sisteminde açıkların yükselmesi özellikle 1992 yılında emeklilik yaşının indirilmesi, sigortasız çalışma oranının yüksekliği sistemin kaynaklarının farklı yerlerde kullanılmasından kaynaklanmaktadır.

1990' lı yıllar ülkelerin Sosyal Güvenlik sistemlerine ilişkin reform çalışmaları ile geçmiştir. Ülkeler sosyal güvenlik sistemlerinde iyileşmelere gidecek sistemdeki açıkları azaltmayı hedeflemişlerdir. Türkiye' de sosyal güvenlik sisteminde reform talepleri uzun yıllardır gündemde. Hatta bu konuda hazırlanmış reform ve kanun taslağı çalışmaları bulunmaktadır. Ancak günümüze kadar sosyal güvenlik sistemlerinde ciddi bir iyileştirmeye gidilememiştir. Bunun en önemli nedeni siyasi cesaret ve kararlılığın gösterilememesidir. 2000 yılına bir kala sosyal güvenlik sistemi, Türk ekonomisinin önünde çok önemli bir engel oluşturmayı sürdürmekte.

Türkiye' de sosyal sigorta programları tarafından kapsanan nüfus 1997 yılında toplam nüfusun % 85.3' üne, sağlık hizmetleri bakımından ise % 74.6' ya ulaşmıştır. Toplam sivil istihdamın yaklaşık yarısı, aktif sigortalı olarak sosyal sigorta programları kapsamında bulunmaktadır.

Aktif sigortalılar ile pasif sigortalılar arasındaki denge olumsuz yönde gelişmesini sürdürmektedir. Sosyal güvenlik sistemine prim ödeyen aktif sigortalı sayısı 1997 yılında %5.3 oranında artarken, pasif sigortalı sayısı % 7.4 oranında artmıştır. 1996 yılında ortalama 2.33 aktif sigortalıya 1 pasif sigortalı düşerken 1997 yılında bu sayı 2.28' e gerilemiştir.
1997 yılında prim tahsilat oranı Sosyal Sigortalar Kurumu' nda % 85.4, Bağkur' da ise % 55 olarak gerçekleşmiştir.

Sosyal Güvenlik Kurumları' nın içinde bulundukları mali darboğazı gidermek amacıyla sürdürülmekte olan çalışmalar sonuçlandırılamadığından finansman açıklarını kapatmak amacıyla bütçeden yapılan transferler artarak devam etmektedir. Toplam transferlerin GSMH' ye oranının 1998 yılında % 2.2. olarak gerçekleşeceği tahmin edilmektedir. 1997 yılında % 4.8 olan Sosyal Güvenlik Kuruluşları' nın toplam gelirlerinin GSMH' ya oranının, 1998 yılında % 5' e, toplam giderlerin GSMH' ye oranının ise %6.8' den % 7.2' ye yükselmesi beklenmektedir. Bu çerçevede, 1997 yılında % 79.6 olan prim gelirlerinin sigorta giderlerini karşılama oranının, 1998 yılında 77.3' e gerileyeceği tahmin edilmektedir.

Bu gelişmeler sonucunda, Sosyal Güvenlik Kuruluşları' nın 1997 yılında GSMH' nin % 2 seviyesinde olan gelir-gider farkının 1998 yılında % 2.2' ye yükselmesi beklenmektedir. 1997 yılında Sosyal Güvenlik Kuruluşları' na, bütçeden 337 trilyon lirası Sosyal Sigortalar Kurumu' na, 300 trilyon lirası Emekli Sandığı' na 123 trilyon lirası da Bağkur' a olmak üzere toplam 760 trilyon lira transfer yapılmıştır. Bu çerçevede Sosyal Güvenlik Kuruluşları' nın finansman açıkları hemen hemen kapatılmıştır. 1998 yılında, sosyal güvenlik kuruluşlarının toplam gelirlerinin 2.649,6 trilyon lira, toplam giderlerinin 3.836,7 trilyon lira ve gelir-gider farkının 4.467 trilyon lira olarak gerçekleşmesi beklenmektedir.

Gelir-gider farkının finansmanı için, Emekli Sandığı faturalı ödemeler ve ek karşılıklar için yapılan transferler dahil olmak üzere, 1998 yılında sosyal güvenlik kuruluşlarına bütçeden 4.426 trilyon lira transfer yapılacağı tahmin edilmektedir. Söz konusu bütçe transferlerinin 463 trilyon lirasının Sosyal Sigortalar Kurumu' na, 431 trilyon lirasının Bağkur' a 532 trilyon lirasının da Emekli Sandığı' na yapılmasına karar verilmiştir. Böylece, 1998 yılında sosyal güvenlik kuruluşlarının borçlanma gereğinin 15 trilyon lira ile GSMH' nin % 0.02' si olarak gerçekleşmesi beklenmektedir. 1999 yılında, sosyal güvenlik kuruluşlarının toplam gelirleri 4.835,4 trilyon lira, toplam giderleri 5.882,1 trilyon lira ve gelir-gider farkı ise 1.846,7 trilyon lira olarak öngörülmüştür.

Gelir-gider farkının finansmanı için Emekli Sandığı' na faturalı ödemeler ve ek karşılıklar için yapılan transferler dahil olmak üzere, 1999 yılında sosyal güvenlik kuruluşlarına bütçeden 2.055 trilyon lira transfer yapılması öngörülmüştür. Sözkonusu bütçe transferlerinin 645 trilyon lirasının Sosyal Sigortalar Kurumu' na, 545 trilyon lirasının Bağkur' a, 865 trilyon lirasının da Emekli Sandığı' na yapılmasına karar verilmiştir.

Yukarıda belirtilen rakamlar çerçevesinde Sosyal Güvenlik Sistemi Reformu' nun 1999 yılında mutlaka gerçekleştirilmesi zorunlu görülmektedir. Aksi takdirde iç borç yükü ile birlikte kamu maliyesi 2000 yılında tıkanacaktır.

THE REFORM IN THE SOCIAL SECURITY SYSTEM
One of the main challenges of the Turkish economy is the public sector deficit. The percentage of this deficit within the GNP has been growing steadily ever since 1991. While a significant portion of the deficit stems from the deficit in the budget, another important source is the deficit in the social security systems which has reached 5.5 billion USD as of end of 1998. Despite numerous attempts for a reformation in the social security systems, none has succeeded so far, mainly due to a lack of the political will. Since governments have failed to take the necessary steps, the only way to overcome the financial bottleneck of the systems is to transfer money from the budget. This trend has become a norm and the amounts of the transfer are increasing every year. The estimates for 1999 indicate a gap of 1.846.7 trillion TL between the revenues and expenditures of the various social security institutions. This projection is the best indication that a reform is urgently needed. If we fail to realize this reform, our public finance may collapse and become deadlocked by the year 2000.

Elegans'a mail