Erdal Aslan
Merkez Bankası
Sigorta Fonu Genel Müdürü

Mali sistemin düzenlenmesi, gözetimi ve denetiminden sorumlu kuruluşlar ne kadar önlem alırlarsa alsınlar, bugüne kadar yaşanmış olan olaylar göstermektedir ki mali sıkıntının ortaya çıktığı durumlarda güven sağlayacak bir mekanizmaya her zaman için ihtiyaç vardır. Olası kriz durumlarında mudilerin bankalardaki mevduatlarını çekmelerini önleyecek bir güven unsuru oluşturmak, durumun daha da kötüleşmesini engellemek ve paralarını yatırdıkları kurumun mali sağlığı ve riskleri hakkında yeterli bilgiye sahip olamayan küçük mudileri korumak amaçlarını taşıyan Mevduat Sigortası bu mekanizmanın önemli bir unsurunu oluşturmaktadır.

Mevduat Sigortası, ülkemiz mali sistemi açısından yeni bir olgu değildir. Her nekadar 1983 yılında bugünkü adıyla yasalaşarak faaliyete geçmiş olsa da, mevduat sigortasının tarihi 1930’lu yıllara kadar dayanmaktadır. 1983 yılına kadar geçen sürede gerek yasal düzenlemelerin aksayan yanları, gerekse sistemin ihtiyaçlarını karışlamasş açısından yeni bir düzenlemenin gerekliliği giderek kendini hissettirmeye başlamış ve nihayet 1983 yılında Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu kurulmuştur.

Bankacılıkta güven ve istikrarı korumak ve bankaların mali bünyelerini güçlendirmek, gerektiğinde yeniden yapılandırmak ve bankalardaki tasarruf mevduatını sigorta etmek amacıyla tüzel kişiliği haiz olarak kurulan Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu, Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası tarafından idare ve temsil olunmaktadır.

Fon, Bankalar Kanunu ile Hazine Müsteşarları’nın bağlı bulunduğu Bakanlıkça hazırlanan Yönetmelik esaslarına göre yönetilmektedir. 1050 sayılı Muhasebe-i Umumiye Kanunu’na, 2886 sayılı Devlet ihale Kanunu’na ve 832 sayılı Sayıştay Kanunu’na tabi değildir.

Hakkında, Bankalar Kanunu’nun 64.maddesi hükümleri uygulanan bir bankanın mali bünyesinin güçlendirilmesi amacıyla, Kanun’a göre banka mali bünyesinin takviyesi için gerekli tüm tedbirleri almaya yetkili bulunan Bakan’ın talebi üzerine, Fon bankaya, Fon Karar Organı’nın belirleyeceği esaslar dahilinde mevduat yapabieceği gibi zorunlu hallerde sermayenin en az %51’ine sahip olmak kaydıyla sermaye artışlarına iştirak etmek veya banka hisse senetlerini satın almak suretiyle bankaya ortak olabilir.

Ayrıca, yönetimi kendisine tevdi edilen banka ile ilgili olarak tevdi tarihi itibariyle düzenlenecek bilançoyu esas almak suretiyle, sigorta kapsamında bulunan mevduat tutarını aşmamak ve sermayenin asgari %51’ine sahip olmak kaydıyla bankanın zararlarını devralabilir. Zararın devralınması nedeniyle bankaya yapılacak ödemelerin karşılığını temsil eden hisse senetlerininin, mülkiyeti başka bir ileme gerek kalmaksızın Fon’a intikal eder, bu durumda ortakların payları Fon’a devredilen hisseler oranında azaltılır.

Fon, sermayesinin asgari %51’ine sahip oldu?u bankanın mali bünyesini güçlendrmek amacıyla Bankalar Kanunu’nun 65.maddesinde öngörülen, bankanın yeniden yapılandırılmasına yönelik tüm tedbirlerin alınmasına ve bankayı, yönetimi kendisine tevdi edilen başka bir bankaya devretme veya böyle bir bankayla birleştirme yoluna gidebilir.

Yönetimi kendisine tevdi edilen bankan?n mali bünyesinin alınan tedbirlere rağmen güçlendirilememesi durumunda veya zararının sigorta edilmiş bulunan mevduat tutarını aşması halinde, banka hakkında Bankalar Kanunu’nun 68. maddesinin uygulanması suretiyle bankacılık işlemleri yapma ve mevduat kabul etme yetkisinin kaldırılmasını Bakanlık’tan talep edebilir.

Hakkında kanunun 68.maddesi uygulanan bir bankanın sigortaya tabi tasarruf mevduatını, Bankalar Kurulu’nca kararnamelerle belirlenen esaslar dahilinde tespit ettirerek, tasarruf mevduatı sahiplerine öder. Bir bankada ortak tasarruf mevduatı bulunan mudilerin payları belli ise sigorta limiti dahilinde bu paylara göre, belli değilse eşit şekilde ve her mudi için sigorta limitini aşmamak kaydıyla ödeme yapar.

Mevduat kabul etme ve bankacılık işlemleri yapma yetkisi kaldırılan bir bankanın sigortaya tabi tasarruf mevduatını ödedikten sonra, tasarruf mevduatı sahipleri yerine bankanın iflasını ister, iflasına hükmolunan bankanın iflas idaresi’ni oluşturur ve iflas Masası’na imtiyazlı alacaklı sıfatıyla iştirak eder.

Fon, bankanın iflas aşamasından sonra, iflas masalarına gerekli desteğin verilmesi amacıyla, müflis banka şubelerinin tüm menkul ve belgelerini teslim alır, tasnif işlemlerini takiben kayıtlar bazında gerekli inceleme ve çalışmaları tamamlayarak muhasebe sistemini kurar, tüm tasfiye işlemlerinin organizasyonu, yürütülmesi için her türlü önlemi alır.

Fon’un en önemli kaynağı, bankaların Müsteşarlık tarafından Fon’a bildirilen sermaye yeterlilik rasyoları gözönünde bulundurularak, Bankalar Kanunu’nun 56.maddesi uyarınca üç aylık hesap özetlerinde yeralan ve gerçek kiıiler tarafından açılmış mevduatlar üzerinden hesaplanan Türk Lirası sigorta primleri ve döviz sigorta primleridir.

Fon’un diğer bir kaynağı, Bankalar Kanunu’nun 36.maddesi uyarınca, bankalar nezdindeki her türlü mevduat, emanet ve alacaklardan son talep, işlem veya mudinin herhangi bir şekilde yazılı talimatı tarihinden başlayarak 10 yıl geçtiği halde sahipleri tarafından aranmaması nedeniyle olan, zaman aşımına uğrayan kıymetler oluşturmaktadır.
Ayrıca, Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu’nun kurulduğu 1983 yılına kadar Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası nezdindeki Bankalar Tasfiye Fonu’nda bulunan mevcutlar Fon’un kurulu?u ile birlikte Fon’a aktarılmıştır.
Fon’un diğer bir kaynağı ise fon mevcutlarından elde edilen gelirler ile sair gelirler ve gider farklarından elde edilen gelirlerdir.

Son olarak da, Bankalar Kanunu’nda yeralan ceza hükümlerine ilişkin maddelere göre, yargı mercileri tarafından hükmolunan para cezaları ile Türkiye Bankalar Birliği Yönetim Kurulu’nca verilecek para cezaları bulunmaktadır.

Fon kaynaklarının tahsilinde 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun Hükümleri uygulanmaktadır.

Yukarıda sayılan kaynaklar, Fon mevcutlarının ihtiyacını karşılamadığı hallerde Bakanların talebi ile T.C. Merkez Bankası’nca Fon’a miktarı, vadesi, faizi ve sair şartları Bakanlıkça belirlenmek üzere avans verilebilir.

Fon varlıkları, TCMB nezdindeki “Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu” hesabında tutulmakta ve Fon Karar Organı tarafından belirlenen esaslar çerçevesinde, Türk Lirası portföyü Devlet iç Borçlanma Senedi olarak, döviz portföyü ise haftalık BIS faiz oranlar?na göre T.C. Merkez Bankası nezdindeki hesaplarında değerlendirilmektedir.

Bankalarca Fon’a ödenen primler kurumlar vergisinin matrahının tespitinde gider kabul edilmektedir.

Mevduat kabul eden tüm bankalar tasarruf mevduatlarını sigorta ettirmek zorunda olup, sigortaya tabi mevduatın tanıtımını yapmaya, miktarını ve buna ilişkin diğer hususları düzenlemeye Bakanlar Kurulu yetkilidir. Bir bankanın sermayesinin %10 ve daha fazlasına sahip ortakları ile yönetim kurulu başkan ve üyelerine, genel müdür ve yardımcılarına, kredi açmaya yetkili memurlarına, denetçilere ve bunların eş ve velayet altındaki çocuklarına ait tasarruf mevduatı sigortaya tabi değildir.

64. veya 65.maddelerde belirtilen tedbirlerin bir kısmının veya tamamının uygulanmasına rağmen mali bünyesinin güçlendirilmesine imkan görülemeyen veya mali bünyesi bu tedbirler uygulansa dahi güçlendirilemeyecek derecede zayıflamış olduğu tespit edilen bir bankanın bankacılık işlemleri yapma ve mevduat kabul etme yetkisi kaldırılır.

Mevduat kabul ve bankacılık işlemleri yapma yetkisi kaldırılan bankanın tasarruf mevduatı sahiplerine 67.maddeye göre tespit edilecek miktarlarda yapılacak ödemeler Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu tarafından karşılanır. Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu, ödediği tasarruf mevduatı için tasaruf mevduatı sahipleri yerine bankanın iflasını ister ve iflas masasına imtiyazlı alacaklı sıfatıyla iştirak eder.

Bir bankanın %5 hissesinden fazlasına sahip olan ortakları, kredi komitesi başkan ve üyeleriyle, genel müdür yardımcıları ve imzaları bankayı ilzam eden memurları kanuna aykırı karar ve işlemleriyle banka hakkında 68.maddenin uygulanmas?na sebep olmuşlarsa; Bakanın, banka iflas idaresinin veya devralan bankan?n başvurusuna istinaden veya re’sen talebi üzerine, bunların şahsi sorumlulukları cihetine gidilerek, şahsen iflaslarına mahkemece karar verilebilr. Bu hüküm Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu hakkında uygulanmaz.

ERDAL ASLAN: “SAVINGS ACCOUNT INSURANCE FUND”
There is always need for a confidence-building mechanism at times of financial distress. The Savings Insurane is an important element of this mechanism that aims at creating a confidence element that will prevent the depositors from withdrawing their deposits during possible crises, and protecting the small depositors who have little knowledge of the financial standing and risks of the institution where they deposit their savings. The Savings Insurance is not a new concept for our country. Although it gained its name through a law that was passed in 1983, the idea itself dates back to 1930s. Th eSavings Insurance Fund is administered and represented by the Central Bank of the Republic of Turkey. The Fund is administered in accordance with the Law of Banks and the Regulations of the related Ministry. The most important contribution to the Fund is the Turkish Lira insurance premiums and foreign exchange insurance premiums.

Elegans'a mail